XIX əsrdə Qafqazda ruslara qarşı müharibənin qəhrəmanlarından biri, imam Şamilin naiblərindən olan Hacı Muradın qalıqlarını Azərbaycandan Dağıstanın Xunzax rayonunun Tselmes kəndinin sakinləri oğurlayıb aparıb.

Virtualaz.org xəbər verir ki, bu məlumatı “Kommersant” yayıb. Qəzet məlumatın “qeyri-rəsmi olduğunu” qeyd edir.

Xəbər verildiyi kimi ötən həftə Dağıstan mənbələrində Hacı Muradın qalıqlarının doğulduğu Xunzax rayonunda yenidən dəfn ediləcəyi haqda xəbərlər yayılıb. Daha sonra Xunzax rayonunun adminstrasiyası bu məlumatı təkzib edib və rəsmi orqanların bu dəfn mərasimini təşkil etmədiyini, qalıqların Azərbaycandan çıxarılıb aparılmasının heç bir rəsmi instansiyalarla razılaşdırılmadığını açıqlayıb.

Lakin bazar günü sosial şəbəkələrdə Hacı Muradın Qax rayonundakı məzarının sinə daşının götürüldüyünü əks etdirən fotolar yayılıb. Bu isə o mənanı verirdi ki, məzar açılıb və qalıqlar oğurlanıb, gizli yolla Azərbaycandan çıxarılıb. Axşam saatlarında isə Hacı Muradın qalıqlarının Xunzay rayon mərkəzində yenidən dəfn edilməsi mərasiminə dair fotolar və xəbər yayılıb. Dəfn mərasimini Maqomed Amirxanovun başçılıq etdiyi “təşkilat komitəsi” həyata keçirib, mərasimdə rəsmilər iştirak etməyib və nitq söylənməyib.

“Kommersant”ın yazdığına görə Hacı Muradın qalıqları Xunzax rayonunun Tselmes kəndinin sakinləri tərəfindən Azərbaycandan oğurlanıb. Mərasim iştirakçıları deyiblər ki, dəfn kənd sakinləri arasında bu işin nə dərəcədə qanuni olduğu haqda diskussiyalara səbəb olub, amma yekunda qalıqları yenidən dəfn etmək qərarlaşdırılıb.

Xunzax rayon administrasiyası baş verənlərdən yaxasını kənara çəkib və rəsmi şəxslərdən heç kim mərasimdə iştirak etməyib. Administrasiyadan təkcə onu deyiblər ki, qalıqların Hacı Murada aid olduğuna dair heç bir rəsmi təsdiq yoxdur.

Azərbaycan rəsmi məqamları da bu günə qədər baş verənlərə heç bir şərh verməyib. Hacı Murad 1818-ci ildə Xunzaxda anadan olub, həmin vaxt Xunzax avar xanlarının paytaxtı idi. 1834-cü ildə Dağıstanın ikinci imamı Həmzət bəy və onun müridləri Xunzax xanlarını anaları Paxu-Bikə ilə birlikdə qətlə yetiriblər, xanlığın ərazisini ələ keçiriblər. Lakin sonradan Həmzət bəy qəsd nəticəsində öldürülüb. Nəticədə Xunzaxda Rusiya imperiyasına və Qafqazdakı Rusiya komandanlığına loyal hakimiyyət bərpa edilib. Həmin qəsddə və Xunzaxda hakimiyyətin formalaşmasında Hacı Murad rol oynayıb. Amma 1840-cı ildə Rusiyaya loyal olan digər avar liderləri ilə gərgin münasibətlər səbəbindən Hacı Murad Dağıstanın indiki Buynaksk kəndinə sürgün edilib. Yolda o qaçıb və imam Şamilin tərəfinə keçib, 1851-ci ilə qədər onun ən sadiq komandirlərindən biri olub. Bir versiyaya görə 1851-ci ildə Hacı Muradla Şamil arasında münaqişə yaranıb, nəticədə naibin ailəsi Şamilin əlində girov qalıb. Özü isə Tiflisə qaçıb. Orada imperiya Hacı Muradın Rusiyanın tərəfinə keçməsindən necə istifadə etməyi uzun müddət qərarlaşdıra bilməyib.

1852-ci ildə Hacı Murad bir neçə tərəfdarı ilə birlikdə dağlara qaçmaq istəyib, amma ruslar tərəfindən öldürülüb. Onun öldürüldüyünü sübut etmək üçün başını kəsib Rusiya komandanlığına aparıblar. Bədəni isə həlak olduğu ərazidə-indiki Qax rayonunda dəfn olunub. Hacı Muradın kəllə sümüyü Sankt-Peterburqdakı Böyük Pyotr adına etnoqrafiya və antropologiya muzeyində saxlanılır.

2019-cu ilin yanvarında Rusiya prezidentinin mədəniyyət və incəsənət üzrə müşaviri Vladimir Tolstoy “Ədalətli Rusiya” partiyasının lideri Sergey Mironovun Hacı Muradın kəllə sümüyünün dəfn edilmək üçün Dağıstana verilməsi təklifi ilə bağlı deyib: “Dövlət başçısı Vladimir Putinin göstərişi ilə sizin Hacı Muradın kəllə sümüyünün dəfn olunmaq üçün Dağıstana verilməsi barədə təklifinizə baxılıb. Bu təklif əsasən dəstəklənib. Dağıstan rəhbərliyi ilə məsləhətləşmələrin yekunu olaraq qərar verilib ki, respublikadakı indiki siyasi situasiya nəzərə alınmaqla təhvil verilmə aktı daha sonra həyata keçirilsin”.

Qax rayonunun hüquq-mühafizə orqanları Hacı Muradın qalıqlarının oğurlanması iddiaları ilə bağlı araşdırma başladıb. Bu barədə virtualaz.org-a Milli Məclisin Qaxdan olan deputatı Azər Kərimli bildirib.

Kərimli deyib ki, hazırda rayondadır və Hacı Muradın məzarının bir hissəsinin dağıdılması faktını təsdiq edir.

“Hazırda Hacı Muradın qalıqlarının yoxa çıxması faktını nə təsdiq, nə təkzib edə bilərəm, çünki məzarüstü abidə yerindədir və salamatdır. Burada hazırda istintaq qrupu işləyir, habelə Bakıdan hüquq-mühafizə orqanlarının nümayəndələri bu gün rayona gəlməlidir. İstənilən halda bütün bu faktları araşdırmaq üçün dövlət komissiyası yaradılmalıdır. Əlbətdə, əgər təsdiqlənsə ki, böyük Hacı Muradın qalıqları respublikadan çıxarılıb, bu işdə günahı olan hər kəs cəzasını almalıdır”-deputat bildirib.


Paylaş: