“Gələcək müharibələrdə çox şey pilotsuz uçuş aparatlarından asılı olacaq”. Belə bir proqnozla amerikalı sahibkar və iş adamı İlon Mask X sosial şəbəkəsindəki səhifəsində çıxış edib. Onun fikrincə, gələcəyin müharibələr həqiqətən PUA-lar müharibəsi olacaq. 

“Dəqiq desək, bu, bir ayda istehsal olunan dronların sayının öldürülənlərin orta sayına vurulmasıdır. Bu göstərici ən çox kimdədirsə, o tərəf də qalib gəlir”, - deyə Mask əlavə edib. 

Milyarder düzmü deyir, müharibələrin taleyini həqiqətən PUA-larmı həll edəcək? Bu xüsusda Azərbaycan və qardaş Türkiyənin şansları, potensialı hazırda necə görünür? 

Yeri gəlmişkən, Azərbaycan hökuməti ölkənin müdafiəsi və milli təhlükəsizliyinin təmin olunmasına ayrılan vəsaitləri artırmaq qərarı verib. Bu, dövlət büdcəsinə dəyişiklikləri nəzərdə tutan qanun layihəsində əksini tapıb. Layihəyə əsasən müdafiə və milli təhlükəsizlik xərclərinin 6 milyard 421 milyon manatdan 7 milyard 126,35 milyon manata çatdırılması nəzərdə tutulur. Bu, həmin xərclərin 705 milyon manatdan çox (11%) artırılması deməkdir. 

Qeyd edək ki, internetdə PUA-larla bağlı axtarış verdikdə bir sıra məqamlar ortaya çıxır. Xarici mediada verilən məlumata görə, 1982-ci ildə İsrail Livanın Bekaa vadisində Suriya əsgərləri və fələstinli yaraqlıların mövqelərinə zərbələr endirmək üçün pilotsuz təyyarələrdən istifadə edib. Suriyalıların Sovet İttifaqı tərəfindən təchiz edilmiş çoxsaylı və müasir hava hücumundan müdafiə qoşunları var idi və onlara sovet təlimatçıları tərəfindən məsləhət görülürdü. Bununla belə, İsrailin kəşfiyyat və hədəf təyin etmək üçün pilotsuz təyyarələrdən istifadə etməsi suriyalıların imkanlarını məhdudlaşdırdı: Suriyanın güclü hava hücumundan müdafiəsi sıxışdırıldı.

2002-ci ildə Əfqanıstanda ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin sahib olduğu və idarə etdiyi pilotsuz təyyarə "Əl-Qaidə"nin üçüncü komandiri Məhəmməd Atefi öldürən bir raket atıb. Sonrakı illərdə ABŞ bütün dünyada terrorçuları ovlamaq üçün dronlardan istifadə etməyə başlayıb. 2010-cu ildən 2020-ci ilə qədər ABŞ 14 mindən çox belə hücum həyata keçirib. Ümumiyyətlə isə ABŞ-da son illərə qədər PUA-ların yaxın gələcəkdə güclü hava hücumundan müdafiə sistemləri olan ordulara qarşı mübarizədə təsirli ola biləcəyinə inanmırdılar. ABŞ hərbçiləri həmçinin Əfqanıstan və İraqda irəli bölmələrə və uzaq postlara atəş açmaq üçün dronlardan istifadə ediblər.

Xarici mediada xüsusi vurğulanır ki, 2020-ci ildə Azərbaycan Türkiyə və İsraildən alınmış pilotsuz uçuş aparatlarından kəşfiyyat, hədəf təyin etmək və əməliyyatların nəticələrini qiymətləndirmək üçün uğurla istifadə edib. Məhz bunun sayəsində Azərbaycan qoşunları ermənilərin malik olduğu kifayət qədər müasir hava hücumundan müdafiə sistemlərini müvəffəqiyyətlə məhv edib, həmçinin erməni zirehli texnikası böyük itkilər verib.

Hətta istefada olan amerikalı general-leytenant Tomas Şper “Breaking Defense”də dərc olunmuş məqaləsində deyib ki, Qarabağda Azərbaycanla Ermənistan arasındakı müharibə gələcəyin savaşının necə olacağını anlamağa və görməyə imkan verir. Hazırda ABŞ-dakı “Heritage Foundation” Strateji Tədqiqat İnstitutunun nəzdindəki Milli Müdafiə Mərkəzinə rəhbərlik edən T.Şper Qarabağ savaşında Azərbaycanın qələbəsinin səbəblərindən bəhs edib: “Bakının bu silahlı münaqişədə qələbəsinin əsas səbəbləri arasında Azərbaycanın yüksək texnologiyalı silahlarla yanaşı, zərbələrin endirilməsi barədə qərarı operativ qəbul etməyə imkan verən sistemlərlə eyni vaxtda istifadə oldu. Silah daşıyan PUA-lar onlarla zirehli texnikanın məhv edilməsinə xüsusilə effektiv olmaqla yanaşı, müasir müharibənin ölümcüllüyünü və sürətini, habelə məhvetmələr sıralamasında gecikmələrin aradan qaldırılmasının zərurətini ön plana çıxardı”, - Şper yazıb.

Blackwater PMC-nin qurucusu, amerikalı Erik Prince, son müsahibəsində dəqiq silahlara milyardlarla dollar sərmayə qoyduqlarını və indi hər 10 yaşlı uşaqda bir silahın olduğunu söyləyib. 

O deyib ki, ukraynalılar Azərbaycanın uğurunu təkrarlamağa və “Bayraktar”lardan hücum pilotsuz təyyarələri kimi istifadə etməyə çalışıblar. Ancaq məlum oldu ki, hava hücumundan müdafiə ilə “doymuş” bir cəbhədə artıq bunlar işlək deyil. Buna görə də qalan bölmələr yalnız kəşfiyyat üçün istifadə olunur. Ukraynalılar hələ də Sovet İHA inkişaflarından, məsələn, “Tu-141"dən istifadə edərək onları qanadlı raketlərə çevirirlər. Rusiya ordusunda orta mənzilli (təxminən 100 km) avtomobil kimi uğurlu kamikadze İHA "Lancet" var. Nəticə etibarilə aydın olur ki, tağımda PUA olduqda o, daha effektiv olur və öz ətrafında 10 km-ə qədər məsafədə düşməni vurmağa qadirdir.

Hərbi ekspert Ədalət Verdiyev mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a fikirlərini açıqladı: “Son müharibələrin analizi göstərdi ki, pilotsuz uçan aparatların rolu getdikcə artmaqdadır. İlon Maskın bu açıqlaması da əsassız deyil. Çünki əvvəlki müharibələrdə pilotlu aviasiya vasitələri əsas zərbə vasitəsi kimi düşmən dərinliyində olan strateji hədəflərin sıradan çıxarılmasını həyata keçirirdisə, hazırda bu funksiyanı pilotsuz vasitələr həyata keçirir. Həm Ukrayna müharibəsində, həm Azərbaycan-Ermənistan arasında gedən Vətən müharibəsində, həm Suriyada, Liviyada, Qəzzada baş verən əməliyyatlarda pilotsuz vasitələr düşmən ərazisinin dərinliyində yerləşən komanda məntəqələrinin, elektrik və enerji şəbəkələrinin, rabitə qovşaqlarının, körpülərin, digər dövlət inzibati mərkəzlərin  sıradan çıxarılmasını artıq pilotsuz vasitələr rahatlıqla həyata keçirə bilir. Digər tərəfdən isə eyni pilotlu qırıcı aviasiyanın hazırda pilotsuz versiyaları hazırlanmaqdadır. Bu istiqamətdə işlər Türkiyədə və ABŞ-da kifayət qədər sürətlə davam edir”. 

Ekspert əlavə edib ki, Azərbaycanda da aviasiya vasitələrinin ehtiyat hissələrinin hazırlanmasında Türkiyə ilə ortaq layihələr həyata keçirilir: “Azərbaycanda artıq beşinci nəsil qırıcıların ehtiyat hissələrinin hazırlanmasına başlanılıb. Digər tərəfdən, ABŞ artıq altıncı nəsil, pilotsuz qırıcı vasitənin uçuşlarını həyata keçirir. Türkiyədə isə altıncı nəsil qırıcının hazırlanması üzrə layihəyə başladılıb. İstənilən halda gələcək müharibələrdə əsas zərbə vasitələri rolunda pilotsuz uçan aparatların tətbiqini mütləq izləyəcəyik. Bir sözlə, gələcək müharibələrin taleyini PUA-ların imkanları təyin edəcək. Başqa sözlə, kimin pilotsuz vasitələrinin sayı və imkanları daha genişdirsə, müharibədə də həmin tərəf qalib gələcək”.