Koronavirus pandemiyası və ehtimal edilən üçüncü devalvasiyanın ön plana çəkilməsi Azərbaycanda nağd pula olan tələbatı artırıb. Son beş ildə ilk dəfə nağd pul payı ən yüksək səviyyəyə çatıb.

Pul kütləsi barədə dolayı məlumatlar nağd pul kütləsinin həcminin əhəmiyyətli dərəcədə artdığını göstərir. Bu, o deməkdir ki, pul bank kassalarında və vətəndaşların döşəklərinin altında yığıla bilər. Nağd pula tələbat böhranın ənənəvi yoldaşıdır. Bundan əlavə, analitiklər deyirlər ki, insanlar sadəcə təcrid dövründə pulu özlərinə yaxın tutmağı üstün tuta bilər, digərləri isə gəlirlərinin azalması səbəbindən buna ehtiyac duyarlar.

Beləliklə, hətta, 2013-2014-cü illərdə qeyd olunan göstərici 50-55% aralığında idi, 2015-2019-cu illərdə artıq 22-34% aralığında dalğalanırdı və bu ilin sonuna qədər, hətta 37% -i keçdi. İqtisadçı ekspert Rövşən Ağayevin AYNA-ya dediyinə görə, nağdsız pul tədarükünün payı cüzi azalıb - ilin əvvəlindən bu yana 67%-dən 63%-dək: “Buna mövcud böhranın təsiri altında yalnız biznes və ev gəlirlərinin azalması deyil, həm də bu vəsaitlərin nağdsız ödənişdən nağd pula keçməsi səbəb olur. Yeri gəlmişkən, sözügedən proses hökumətin son iki ildə həyata keçirdiyi “iqtisadiyyatı ağartmaq” siyasətinə uyğun gəlmir”.

Mütəxəssislər dövriyyədəki nağd pul artımının iki əsas səbəbini görürlər: biznesin “boz” zonaya getməsi və vətəndaşların nağd pul yığmaq istəyi. Karantinanın ilk dalğası dövründə səlahiyyətlilər bir çox sahibkara fəaliyyətlərini dayandırmağı əmr etdilər, bunun üçün əhəmiyyətli bir təzminat təklif etmədilər. Nəticədə binesmenləri işçiləri və podratçıları ilə müstəqil olaraq danışıqlar aparmaq məcburiyyəti qarşısında tək qoydular. Əmanətlərin aşağı dərəcələrə görə axını da nağd pul kütləsinin artmasında bir amil hesab olunur. Maliyyəçilər əmanətlərin axınının səbəblərindən birinin vətəndaşların bankların və milli valyutanın sabitliyindən qorxması, arxayın olmaması olduğunu qəbul edirlər.

Bu baxımdan əhalinin xarici valyutaya marağı da təsir edir. Beləliklə, bu ilin oktyabr ayında əhali banklardan 204 milyon 195 min dollar aldı ki, bu da əhalinin banklara satdığı məbləğdən 117 milyon 944 min dollar çoxdur. Eyni zamanda, əhali 961.200 funt-sterlinq alıb ki, bu da onların banklara satdığından 559.500 funt-sterlinq çoxdur.Vətəndaşların aldığı avronun həcmi 15 milyon 614 min təşkil edir ki, bu da əhalinin banklara satdığı avronun həcmini 11 milyon 150 min avro üstələyir.

Ümumiyyətlə, 2020-ci ilin 10 ayında əhali banklardan 3 milyard 4 milyon 518 min dollar (əhali tərəfindən satıldığından 2 milyard 51 milyon 160 min dollar çox), 17 milyon 645 min funt sterlinq (əhali tərəfindən satıldığından 7 milyon 593 min daha çox), 203 milyon 741 min avro (satıldığından 138 milyon 272 min çox) alıb.

AYNA-nın həmsöhbəti, iqtisadçı Rəşad Həsənova görə, cari il həm də, ümumiyyətlə dörd iflas etmiş bankın ləğvi səbəb olduğu bank depozitlərinin axını ilə əlamətdar oldu: “Bununla yanaşı, əhali üçün kompensasiya olunan vəsait bank sisteminə qayıtmadı. Bank depozitlərinin həcminin azalmasına ölkənin sosial-iqtisadi vəziyyətindəki böhran səbəb oldu”.

Müddətli dollar əmanətləri üzrə bank faizlərinin enməsi bu cür investisiyaların faydalarını azaldır və insanlar devalvasiya riskləri səbəbindən milli valyutaya investisiya qoymaqdan qorxurlar, nəticədə nağd pulu özlərində saxlamağa üstünlük verirlər.

İqtisadçı Samir Əliyevin sözlərinə görə, bu il depozitlərin ümumi həcmi 8,7% azalıb və bu, ümumiyyətlə bankların depozitlərdən asılılıq səviyyəsinin azalmasına səbəb olub. Eyni zamanda, cəlb olunan mənbələrdəki əmanətlərin payı 80%-dən 78.7%-ə enib. Mütəxəssislər gələn il manatın dollara nisbətdə ucuzlaşa biləcəyini proqnozlaşdırırlar və bu psixoloji amil vətəndaşların özləri ilə nağd pul saxlamaq istəklərinin açarı olaraq qalır.


Paylaş: