Son illərdə ilk dəfə olaraq dövlət yolu ilə ipoteka kreditləşməsinin həcmi azalıb. Açıq desək, tendensiya həyəcanvericidir, çünki ciddi COVID məhdudiyyətləri zamanı belə, İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu (İKZF) çərçivəsində mənzillərin alınması üçün uzunmüddətli kreditləşməyə təlabat durmadan artırdı.

Lakin bu ilin ötən aylarında rəsmi statistikada azalma tendensiyası müşahidə olunub. Mərkəzi Bankın məlumatına görə, bu ilin yanvar-fevral aylarında Fond tərəfindən 55,9 milyon manat kredit verilib ki, bu da ötən ilin hesabat dövrü ilə müqayisədə 3,1% azdır. Azalma Fond tərəfindən yenidən maliyyələşdirilən kreditlərin məbləğində də qeydə alınır. Bu seqmentdə azalma 0,5% və ya 40 milyon manat təşkil edib.

O da məlum olub ki, son 2 ayda İKZF istiqraz buraxmaqla 20 milyon manat vəsait cəlb edib. Bundan əlavə, Fondun büdcədən maliyyələşdirilməsi il ərzində 33,7% artıb – quruma dövlət xəzinəsindən 23,8 milyon manat vəsait daxil olub. Daşınmaz əmlak eksperti Ramil Qasımzadə AYNA-ya şərhində deyib ki, bu gün vətəndaşlar sosial yönümlü kredit məhsullarından istifadə edə bilmir və bu, maaşların daşınmaz əmlak bazarında mövcud qiymət reallıqlarına heç də həmişə uyğun gəlməməsi ilə bağlıdır: “Fondun ipoteka kreditləri bir qayda olaraq vətəndaşlarımızın güzəştli və sosial kateqoriyaları üçün nəzərdə tutulub. Bununla belə, artan qiymətlər imkanları azaldır. Bir çox vətəndaşların gəliri belə kreditləri ödəməyə kifayət etmir”.

“Tutaq ki, dörd nəfərlik ailə ən azı 2000 manat gəlir əldə etməlidir ki, bu məbləğ həm ilkin xərclərə, həm də aylıq kredit ödənişlərinə kifayət etsin. Bir qayda olaraq, hərbçilər və hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları maaşları yüksək olduğundan və bu kreditləri asanlıqla ödəyə bildiyindən, uzunmüddətli kreditlərdən istifadə edə bilərlər. Bu reytinqdən sonra maaşları kredit vermək üçün məqbul səviyyədə olan maliyyə sektorunun, enerji sektorunun işçiləri gəlir”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.

Ekspertin sözlərinə görə, daşınmaz əmlak qiymətlərində artım müşahidə olunur və bu, vətəndaşların alıcılıq qabiliyyətinə təsir edir: “Deyək ki, ailə ilkin ödəniş üçün pul yığır, amma mənzillər bahalaşdığından yığılan məbləğ çatmır və s. Bu gün dövlət ipotekası üzrə ilkin ödəniş alınan mənzilin məbləğinin təxminən 20%-ni təşkil edir. Amma sosial və güzəştli ipoteka kreditləri üçün tələb olunan ilkin ödənişin bu 20%-ni belə, toplamaq ailələrimizin əksəriyyətinin imkanlarından kənardadır. Hesab edirəm ki, indiki vəziyyətdə faiz aşağı salınmalı, ilkin ödəniş 10%-ə endirilməlidir. Bu da həyata keçirilsə, ipoteka daha əlverişli olacaq”.

Başqa nüanslar da var. Məlumdur ki, banklar ipoteka kreditini, hətta sosial ipoteka olsa belə, çox da həvəslə vermir. Kredit təşkilatları həmişə müştərinin rəsmi gəliri - borcalanın nə qədər olması, nə qədər əlil ailə üzvlərini təmin etməsi, ilkin ehtiyacları ödədikdən sonra kredit ödənişlərinə pul qalıb-qalmaması ilə maraqlanır.

“İpoteka krediti üçün müraciət edəndə ilk növbədə müştərinin gəlirləri o səviyyədə olmalıdır ki, bank borcun ona ödəniləcəyindən arxayın olsun. Banklar kredit üçün müraciət edən ailələrin maddi vəziyyətini nəzərə alır. Tutaq ki, bir ailədə dörd nəfər varsa, hər ikisi - ər-arvad işləyir və yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlarını dolandırırsa, belə ailənin gəliri, birincisi, ümumi yaşayış minimumunu əhatə etməlidir, ikincisi, bundan sonra ipoteka borcunu ödəmək üçün vəsait qalmalıdır. Əslində belə bir ailə orta hesabla 1500-2000 manata qədər pul qazanmalıdır ki, burada hər bir ailə üzvü üçün 200 manat yaşayış minimumunun, qalanı isə kredit ödənişləridir”, - deyə Qasımzadə vurğulayıb.

Heç kimə sirr deyil ki, mənzillərin qiymətləri durmadan artır. Paytaxtın mərkəzində olmayan ikiotaqlı yeni tikilidəki mənzilin qiyməti artıq 100 min manata, ikinci dərəcəli mənzil fondunun qiyməti 60 min manatdan 90 min manata yaxınlaşıb. Bu baxımdan diqqətəlayiq haldır ki, azərbaycanlıların orta nominal əmək haqları, Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 730 manatdan bir qədər çox olub.

Bəli, bu məbləğ sırf formal olaraq, birotaqlı mənzil üçün sosial ipoteka krediti götürməyə kifayətdir. Amma məlumdur ki, yaşayış minimumunun hesablamaları ilə reallıqlar heç də üst-üstə düşmür. Bəs, onda orta maaş alan vətəndaş ipoteka götürə biləcəkmi? Mövcud inflyasiya və qeyri-müəyyənlik şəraitində bu, olduqca çətin görünür...