Türkiyə prezidenti R.T.Ərdoğanın kəskin qarşı çıxdığı, Rusiya və ərəb dövlətləri tərəfindən dəstəklənən general Xəlifə Haftər Liviyada daha bir şəhəri ələ keçirib.

Ovqat.com xarici mətbuata istinadən xəbər verir ki, Haftərin ələ keçirdiyi Sirtə şəhəri paytaxt Tripolidən 400 km uzaqda yerləşir.

Paytaxt Tripolidəki Milli Sövdələşmə Hökuməti Sirtə şəhərində dinc sakinlərin atəşə məruz qaldıqlarını bəyan edib.

Qeyd edək ki, bu ayın əvvəlində Liviyanın böyük bir hissəsini nəzarətdə saxlayan general xəlifə Haftər Misirə səfər etmiş və bu ölkənin prezidenti Əbdülfəttah əl-Sisi ilə görüşmüşdü. İki gün davam edən səfər zamanı Liviya diktatorunun öz həmkarından hərbi dəstək istədiyi bildirilmişdi. Məlumata görə, Haftər öz istəyini Türkiyənin Liviyaya əsgər göndərməsi ehtimalı ilə əsaslandıraraq demişdi: “Bizə lazımi hərbi dəstək versəniz, Türk əsgəri Liviyaya gələnə qədər bütün ölkəni öz nəzarətim altına alaram. Türkiyə ordusu sərhədlərimizə çatanda müharibə bitmiş olar”.

General Haftər həmçinin, Misir liderindən Türk hərbi birliklərinin Liviyaya müdaxiləsinin qarşısını almaq üçün beynəlxalq burumları səfərbər etməsini və rəsmi Ankaraya siyasi təzyiqlər göstərməsini istəmişdi.

Sual oluna bilər: Liviya generalının Türkiyədən nə alıb-verə bilmədiyi var?

Türkiyə ilə Liviyanın böyük hissəsinə nəzarət edən general Haftər hakimiyyəti arasında ziddiyyətlər əslində bu iki ölkənin heç birinə çox da aid olmayan səbəbdən qaynaqlanır. Bildiyimiz kimi, bir neçə il bundan əvvəl Şərqi Aralıq dənizində zəngin qaz və neft yataqları kəşf olunmuşdu. İsrail, Misir, Yunanıstan və Cənubi Kipr Rum şirkətlərinin həmin ərazidə birgə başladığı qazma-kəşfiyyat fəaliyyətləri Türkiyənin sərt təpkisnə yol açmışdı. Rəsmi Ankara bu ərazilərin bir hissəsini Şimali Kiprin su sərhədlərinə daxil olduğunu vurğulayır, ya onun da haqqının verilməsini, ya da bu kəşfiyyat işlərinin dayandırılmasını istəyirdi. Kəşfiyyat aparan şirkətlər isə bu iddianı qəbul etmirdilər.

Müzakirələrin getdikcə qızışdığı bir şəraitdə rəsmi Ankaraya Liviyadan gözləmədiyi bir təklif gəldi. İkiyə bölünmüş ölkənin əzəli paytaxtını əlində tutan Milli Sövdələşmə Hökumətinin baş naziri Fəyyaz əl-Sərrac Türkiyədən hərbi yardım istəyir, bunun müqabilində isə Şərqi Aralıq dənizində enerji hasilatı müqavilələri bağlayacağını vəd edirdi. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayib Ərdoğanın dəvətilə ötən il 27 noyabrda İstanbula gələn Fəyyaz əl-Sərrac ilə “Dəniz Səlahiyyət Sahələrinin Məhdudlaşdırılması” müqaviləsi imzalandı və Türkiyə Şərqi Aralıq dənizində kəşfiyyat-qazma işləri aparmaq hüququnu sənədləşdirdi. Qeyd edək ki, Şərqi Aralıq dənizindəki qaz sahəsi ən geniş sərhəddə sahib olan ölkə kimi Liviyanın su ərazilərinə yaxın bölgədə yerləşir. Beynəlxalq qanunlara əsasən, neytral sularda yaxın ərazilərdə yerləşən ölkələr hər kəsdən daha çox qazma-kəşfiyyat işləri aparmaq haqqına malikdirlər. Başqa dövlətlər burada fəaliyyətlərini davam etdirmək üçün həmin ölkələrlə razılaşmalıdırlar. Fəyyaz əl-Sərracın bu təklifi Türkiyəyə qaz sövdələşməsində ciddi üstünlük qazandırırdı.

Amma ortada başqa problemlər var. Əvvəla, imzalanan bu saziş mübahisəyə açıqdır. Yunanıstan və Cənubi Kirp Türkiyə-Liviya razılaşmasının 1982-ci il tarixli Beynəlxalq Dəniz Konvensiyasının zidd olduğunu, bölgədə yerləşən Girit, Rodos, Kerpe və Meis adalarının dəniz sahələrini və suverenlik hüquqlarının gözardı edildiyini düşünürlər. Ankara isə bu fikirlər razılaşmır. Türkiyənin fikrincə, beynəlxalq hüququn su sahəsinə yanaşması mürəkkəbdir və müqavilə imzalanarkən bir çox amillər göz önünə alınıb. Belə ki, su sərhədləri müəyyənləşdiriləndə adaların xüsusi mövqelərinə, sahil uzunluqlarına, yerləşdikləri coğrafiyaya baxılmalıdır və beynəlxalq qanunvericiliyə görə, ikitərəfli müqavilələrdə adalara heç bir dəniz sahəsi verilmir. Tərəflər arasındakı bu mübahisələrin beynəlxalq məhkəmələrə qədər daşıması ehtimalı var və Şimali Kipr bu niyyətdə olduğunu gizlətmir. Bu da istər-istəməz məhkəmə qərarı çıxanadək Türkiyəni ləngidə bilər.

İkincisi, Liviya bütöv deyildi və ölkənin şərqi bir çox dünya dövlətləri tərəfindən tanınan xəlifə Haftərin nəzarəti altında idi. Üstəlik, Haftər Liviyanın bütün ərazilərini ələ keçirmək üçün vətəndaş müharibəsinə start vermişdi. Dolayısıyla, Milli Sövdələşmə Hökuməti ilə bağlanan bu müqavilənin qüvvədə qalması üçün ilk öncə Fəyyaz əl-Sərrac hökuməti öz mövcudluğunu qorumalıdır. Türkiyə bu məqsədlə də açıq şəkildə Milli Sövdələşmə Hökumətini dəstəklədi. Bu addım Haftərin narazılığına səbəb oldu və Liviya Milli Ordusunun (Haftərə bağlıdır) sözçüsü Əhməd Mismari Türkiyəyə qarşı müharibə elan etdi. Əhməd Mismarının bu bəyanatı Türkiyədə də ciddi rezonans yaratdı. Ötən ayın 2-də toplanan Türkiyə Böyük Millət Məclisi Türk ordusunun Liviyaya girməsinə icazə verən qərar çıxardı. Bu da dünyanın bir çox dövlətlərinin narahatlığına səbəb oldu, xüsusilə də Rusiyanın.

Şərqi Aralıq dənizində ziddiyyətlərin müharibəyə çevrilməsi nəticəsində isti dənizlərə yeganə çıxış qapısı olan (Qara dəniz-Aralıq xəttində) İstanbul boğazının bağlanacağından ehtiyatlanan və əslində bütün çanaqların onun başında çatlaması üçün planlaşdırıldığını düşünən Rusiya münaqişənin həllinə girişdi. Yanvarın 8-də Rusiya və Türkiyə prezidentləri arasında aparılan danışıqlarda tərəfləri barışdırmaq üçün razılıq əldə olundu. Hər iki prezidentin atəşkəs çağırışına ilk müsbət cavab elə həmin gün Fəyyaz Sərrafdan gəldi. Atəşkəs çağırışlarına əvvəl əhəmiyyət verməyən Haftər də Rusiyanın təzyiqilə yanvarın 12-də bu təklifi qəbul etməli oldu və bir gün sonra tərəflər Moskvada görüşdülər. Türkiyə və Rusiya rəsmilərinin də iştirak etdiyi görüşlər nəticəsiz başa çatdı. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayib Ərdoğanın açıqlamasına görə, oyunu pozan Haftər olmuşdu: “O, əvvəl irəli sürülən təkliflərlə razılaşmış, amma sonra Moskvadan qaçmışdı”.

Beləcə, hər şey “sıfır nöqtəsinə” qayıtmış və yanvarın 15-də general Haftər atəşkəs müddətinin bitdiyini elan etmişdi. Üzərindən iki həftə keçəndən sonra ərəb və İsrail mediasında onun Misirə getdiyi və Susi ilə hərbi yardım danışıqları apardığı yayılmışdı. Üzərindən cəmi 5 gün keçdikdən sonra isə Tripolinin 400 kilometrliyindəki Şirtə şəhərinin Haftərə bağlı Liviya Milli ordusu tərəfindən alındığı bildirilmişdi.

İlk baxışdan 400 km. xeyli çox görünsə də, ərazisi Türkiyədən 3 dəfə böyük və 80%-i heç bir canlının yaşamadığı səhralıqdan ibarət olan Liviyada üçün bu, o qədər də uzaq məsafə hesab edilmir. Bu mənada Haftərin son hədəf hesab olunan Tripolinin tam burnunun ucunda dayandığını bəllidir. Zatən Misir prezidenti Susi ilə görüşündə də general Hafter yetərli hərbi yardım alacağı təqdirdə 2 günə Tripolini ala biləcəyini bildirmişdi. Belə görünür ki, o yardım alınıb və Türkiyə tərəfindən dəstəklənən Fəyyaz əl-Sərraf hakimiyyətini sayılı günləri qalıb. Türkiyə bir az da ləngisə, həqiqətən, ordusu Liviya sərhədlərinə gələnədək müdafiə edəcəyi kimsə qalmayacaq.

Bəs, Türkiyə prezidenti bu addımı atacaqmı?

R.T.Ərdoğanın Moskvadakı məlum sülh danışıqlarından sonra dilə gətirdiyi fikirlər onun bu məsələdə xeyli ciddi olduğunu göstərir. Üstəlik, Şərqi Aralıq dənizinə hərbi dəniz donanmalarını göndərmək və Rusiyanın isti dənizlərə açılan qapısını bağlamaq üçün ABŞ-a da bu bəhanə lazımdır.

Qeyd edək ki, bu yazı dərcə hazırlandığı sırada Liviyadan gələn xəbərlərdə Hafter ordusunun artıq Tripolidənin dünyaya açılan qapısı sayılan Mitiga aeroportunu bombalamağa başladığı bildirilirdi.

Heydər Oğuz

Ovqat.com


Paylaş: