“Vaqner” özəl hərbi şirkətinin rəhbəri Yevgeni Priqojinin ölümü ətrafında dünya mediasında maraqlı təhlillər aparılır. Məlumdur ki, Priqojinin “Vaqner”i Ukrayna müharibəsində amansızlıqlar törədib, uzun illər Afrika ölkələrində fəaliyyət göstərən muzdlu dəstə vəhşilikləri ilə yadda qalıb. Putinin “hərbi aləti” də adlandırılan “Vaqner” əsasən xarici ölkələrdə əməliyyatlarda iştirakı ilə tanınırdı. Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsi başlayandan sonra hərbi şirkətin döyüşçüləri Ukrayna cəbhəsinə səfərbər olundu.

Bu ilin əvvəllərindən “Vaqner” rəhbəri Priqojin Rusiya ordusunun rəhbərliyini tənqid etməyə başladı, hətta müdafiə naziri və Baş Qərargah rəisini təhqirə keçdi. İyunun 23-də isə Priqojin dəstəsi ilə hərbi qiyama cəhd etdi, bir gün içərisində Rusiyanın Rostov və Voronej kimi iki şəhərinə nəzarəti ələ aldı. Moskvaya yürüş edən “Vaqner” dəstəsi Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenkonun vasitəçiliyi, apardığı danışıqlar nəticəsində son anda qiyam fikrindən daşındı.

Bundan sonra Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin Priqojini bağışlamayacağı, qisas alacağı ehtimal olunurdu. Lakin Putin iki dəfə bir zamanlar “aşpazı” kimi tanınan “Vaqner” rəhbəri ilə görüşdü, müəyyən razılığa gəldilər. Bununla müşahidə olunan o idi ki, Priqojin Putin tərəfindən bağışlanıb. Artıq o, Rusiya ərazisində sərbəst hərəkət edə bilirdi, “iş adamı” kimi işini görürdü.

Avqustun 23-ü axşam saatlarında isə, içərisində Priqojin və “Vaqner”in komandanı Utkinin də olduğu təyyarə qəzaya uğradı. Moskvanın Şeremetovo hava limanından havaya qalxan özəl uçaqda bir müddətdən sonra partlayış baş verdi.

Ekspertlər bu hadisə ilə bağlı müxtəlif versiyalar irəli sürürlər. Bəzi versiyalara görə, Priqojinə sui-qəsd edilib və bunun arxasında Putin dayanır. Amma bunun əksini söyləyənlər də var.

Məlumata görə, “Şərq-Qərb” Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Ərəstun Oruclu AYNA-nın suallarını cavablandırarkən bildirib ki, Priqojin yarımçıq qiyama başlayanda onun hansı tələblər irəli sürdüyünə diqqət yetirmək lazımdır:

- Yarımçıq qiyamdan əvəl də onun hədəfə aldığı şəxslərin kimlər olduğunu nəzərdən keçirmək lazımdır. Bu, açıq-aydın görünən proses idi. Yəni ki, hədəfdə olan Rusiyanın müdafiə naziri Sergey Şoyqu və Baş Qərargah rəisi Valeri Gerasimov idi. Sual oluna bilər ki, “Priqojin kimə güvənə bilib Rusiyanın nəhəng ordusunun başında dayananları hədəfə alırdı, onları ən aşağılayıcı sözlərlə təhqir edirdi, söyürdü”. Ukraynadakı məğlubiyyətlərinə baxmayaraq, Rusiya daxilində ordu ən böyük gücdür. Əlbəttə, Priqojin Putinə arxayın olub bunları edə bilərdi. O zaman sual olunur: Priqojinin iyunun 23-24-də başlatdığı və yarımçıq qiyamı kimə qarşı idi – Putinə, yoxsa ordu rəhbərliyinə? Şübhəsiz ki, ordu rəhbərliyinə. Məsələn, Priqojin öz silahlı qüvvələri ilə gəlib Rostova daxil olanda şəhər meriyasını, siyasi binaları deyil, gedib Cənub Hərbi Dairəsinin qərargahını tutmuşdu. Priqojinin atdığı bütün addımlar orduya qarşı idi. Demək ki, faktiki olaraq, Priqojin Putinin tapşırığını yerinə yetirirdi

- O zaman Priqojinin ölümü ilə nəticələnən əməliyyatın Putinin qisas əməliyyatı versiyası real deyil?

- Mən bunu qisas əməliyyatı hesab etmirəm. Birincisi, ona görə ki, siyasətdə qisas almırlar. Ümumiyyətlə, bu, məncə, Putinin əməliyyatı deyil. Düşünürəm ki, bunu həyata keçirənlər Putinin daxildəki siyasi rəqibləri, daha dəqiq desək, ordu rəhbərliyidir. Təyyarənin Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən vurulduğu da aksiomdur. İz itirməyə çalışırlar ki, guya təyyarədə partlayıcı olub, hərəkətdə olarkən işə düşüb. Amma ilkin versiya bundan ibarətdir ki, təyyarə S-300 zenit-raket komleksi ilə vurulub. Bu da ordu rəhbərliyinin, yalnız ordunun sərəncamında olan silah növüdür.

Ona görə də oxlar Putini göstərə bilər, süni şəkildə media vasitəsilə Putinə yönəldilə bilər. Lakin hər bir halda biz hadisənin ardıcıllığını nəzərə almalıyıq. Bu zaman görərik ki, bu, heç də Putin tərəfindən, yaxud da Putinin komandası tərəfindən planlaşdırılmış əməliyyat deyildi. Məsələ burasındadır ki, S-300-lərə, ümumiyyətlə, ölkənin hava məkanına nəzarət Rusiyanın hərbi kosmik qüvvələrinin nəzarətindədir. Bu qüvvələrin komandanı isə həm Putinə yaxın olan şəxsdir, həm də Priqojinlə sıx əlaqəsi olan Sergey Surovikin idi.

Unutmayaq ki, Surovikin Priqojinin ölümü ilə nəticələnən əməliyyatdan cəmi iki gün əvvəl vəzifəsindən kənarlaşdırıldı. Bunun ardınca Priqojinin təyyarəsi vuruldu. Özü də təyyarə harada vuruldu – Putinin Valdaydakı iqamətgahından cəmi 50 kilometr kənarda. İndi versiya var ki, guya Priqojin Moskvadan Peterburqa uçurmuş, hansısa məsələləri həll edəcəkmiş və s. Onda sual olunur: “Vaqner”in komandanı Utkin orada nə gəzirdi?! Deməli, ehtimal var ki, Putin Priqojinlə birlikdə orduya qarşı istifadə etmək üçün növbəti əməliyyat hazırlayırmış. Bu əməliyyatın isə ordu tərəfindən qarşısı sərt şəkildə alındı. Mən bu versiyanın daha inandırıcı olduğu qənaətindəyəm.

- Belə versiya da var ki, ümumiyyətlə, bu əməliyyat Putinin planı deyil, əksinə, ona qarşı olan daxili və xarici qüvvələrin ssenarisidir. Bu versiyaya inananlar hesab edirlər ki, bu hadisəni törətməklə beynəlxalq aləmə Putini qisasçı kimi göstərməyə çalışdılar...

- Putini qisasçı olmağını dünyaya göstərməyə nə ehtiyac var ki? Onsuz da Kreml rəhbərinin bu xasiyyətini hər kəs bilir. Putin özü də qisasçı olduğunu açıq etiraf edib, dəfələrlə deyib ki, satqınları bağışlamır. Amma bu satqın rolunda Priqojin yox idi axı... Priqojin məhz iyun ayında da, ondan əvvəl də bütün gücünü Rusiyanın ordu rəhbərliyinə yönəltmişdi. Ona görə də bu versiya mənə inandırıcı gəlmir. Yarımçıq qiyamdan sonra ordu rəhbərliyi faktiki olaraq özünü güc kimi təsdiq etmişdi və Putinin səlahiyyətləri xeyli dərəcədə məhdudlaşmışdı. Yəni artıq səlahiyyətləri məhdudlaşmış Putini qisasçı kimi, təcavüzkar kimi dünyaya göstərməyə ehtiyac yoxdur. Putin özü bu məziyyətlərini artıqlaması ilə dünyaya nümayiş etdirib və etdirməkdədir.

Ona görə də bu hadisə bir versiyanın – Putinin qisasçılığı, Putinin cəzalandırması üzərində qurulmamalıdır. Mən düşünmürəm ki, burada məqsəd Putini kiməsə necəsə göstərməkdir. Mümkündür ki, Putinin Priqojin vasitəsilə hazırladığı yeni əməliyyatın qarşısı “Vaqner” rəhbərinin təyyarəsinin vurulması ilə alındı.

- Putinin Priqojinlə bağlı yeni əməliyyatı nə ola bilərdi?

- Mən bunu deyə bilmərəm. Bu, Ukrayna ilə Belarus arasında yeni nifaq yaratmaq planı da ola bilərdi, Qərb ölkələrinə, Polşaya qarşı “Vaqner”dən istifadə etmək, müharibəni genişləndirmək planı da ola bilərdi. Mümkündür ki, xaricə diqqətləri yönəltməklə ordu rəhbərliyinin diqqətini daxili siyasi mübarizədən yayındırmaq üçün əməliyyat planı hazırlayırmışlar. Hətta “Vaqner”dən daxildə də istifadə etmək planı ola bilərdi. Bu hadisə eyni zamanda, Putinin imicinə zərbə oldu. Göründü ki, Putin Rusiya daxilindəki proseslərə nəzarəti itirib.

- Bundan sonra Rusiyada proseslər hansı istiqamətdə cərəyan edəcək?

- Dediyim kimi, Putinin planı vardı ki, münaqişəni genişləndirsin. Rusiya ordusu isə göstərdi ki, münaqişə coğrafiyasının genişlənməsində maraqlı deyil. Ona görə də Putinin münaqişəni genişləndirmək üçün istifadə etmək istədiyi “Vaqner” şirkətini, başqa sözlə, Putinin hərbi alətini sıradan çıxardı. Məlumdur ki, demokratik dünyada Rusiya ordusundan qorxu var. Bu da haqlı qorxudur. Çünki ordu hər bir halda ordudur. Hətta bu gün ağır məğlubiyyətlər yaşayan Rusiya ordusu da. Rusiya ordusu müharibənin geniş coğrafiyaya keçməsinin qarşısını aldı - “Vaqner” kimi təxribatçı qrupu zərərsizləşdirdi. Bununla həmçinin, ordu hakimiyyətə də nəzarətini artırmış oldu.

Beləliklə, Rusiya ordusu NATO ilə, Qərblə danışıqlara da gedə bilər. Təxminən 10 gün əvvəl orduya yaxın beyin mərkəzinin rəhbəri, Rusiya Geosiyasi Problemlər Akademiyasının prezidenti, keçmiş müdafiə nazirinin köməkçisi olmuş general-polkovnik Leonid İvaşov açıq şəkildə bildirdi ki, Ukrayna savaşını mənasız hesab edir, bu müharibəni dayandırmaq lazımdır, NATO ilə düşmənçilik etmək lazım deyil. Bu, proqram xarakterli müsahibə idi. Bütün bu mesajlar onu deməyə əsas verir ki, ordu Rusiyada situasiyaya, siyasi hakimiyyətə nəzarət etməyə başlayır və ordu problemlərin həlli üçün danışıqlara hazırdır.

Düşünürəm ki, “Vaqner”in müqəddəratı həll olundu. İstər Afrikada, istərsə də başqa yerlərdə “Vaqner”in yerini ordunun özü tutacaq. Təbii ki, o nöqtələr əldən verilməyəcək. “Bunun arxasınca nə olacaq” sualı da var. Doğrudan da Rusiya ordusu beynəlxalq güclərlə, NATO ilə, Qərblə dialoqa getməyə hazır olduğu mesajlarını verəcəksə, bu, o deməkdir ki, Rusiyada saray çevrilişi baş tutub. Putin isə nominal fiqur kimi qalmaqdadır.