Mətbuatda yayılan məlumatlara görə, ilin birinci yarısında əlamətdar hadisə baş verib. Belə ki, müstəqil Azərbaycanın tarixində ilk dəfə olaraq avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan tranzit yüklərin həcmi dəmir yolu ilə daşınan yüklərin payını üstələyib.

Bu, Azərbaycanın nəqliyyat sistemi üçün nə deməkdir və hansı dəyişikliklər baş verir?

Tribunainfo.az xəbər verir ki, “Haqqin.az” saytı bu və digər məsələlərlə bağlı “Alliance Logistics” şirkətinin baş direktoru, iş adamı Natiq Heydərovla danışıb. Həmin müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik:

— Son dövrlərdə yük avtomobilləri ilə 3,9 milyon ton, dəmir yolu ilə isə 3,8 milyon ton tranzit yük daşınıb. Fərq azdır, amma ekspertlərlə söhbətdən sonra başa düşdüm ki, bu, çox vacib xəbərdir. Bunu necə şərh edərdiniz?

— Bəli, tamamilə haqlısınız, bu mühüm göstəricidir. Məsələ burasındadır ki, bütün dərsliklərə, nəzəriyyələrə və təcrübələrə görə, uzaq məsafələrdən danışırıqsa, dəmir yolu avtomobil nəqliyyatından daha ucuz və səmərəli hesab olunur. Adətən, avtomobillər 500 kilometrə qədər məsafələr üçün sərfəlidir, uzun məsafələrdə isə onlar istər-istəməz dəmir yolundan aşağı olurlar. Məncə, Azərbaycanda tranzit avtomobil yükdaşınmasının dəmir yolunu üstələməsi dəmir yolu sistemindəki dərin böhrandan xəbər verir. Biznes daha ucuz və rahat olan yerə gedir. Bütün dünyada dəmir yolu nəqliyyatı ən cəlbedici olaraq qalır. Amma Azərbaycanda bu, mümkün deyil.

— Bu yaxınlarda mətbuatda (Demokrat.az xəbər saytında – red) sizin şirkətinizin başlatdığı məhkəmə işi ilə bağlı antiinhisar xidmətinin qərarı dərc olundu. Bu da qeyd etdiyiniz mövcud vəziyyətin bir hissəsidirmi?

— Bəli, doğrudur. “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC antiinhisar qanunvericiliyinə uyğun olmayan hərəkətlərə görə cərimələnib. Bu hərəkətlər rəqabət prinsiplərini pozur və özəl sektorun, o cümlədən şirkətimizin hüquqlarını pozur.

Qeyd etmək çox vacibdir ki, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin təbii inhisar statusu ilə heç kim mübahisə etmir, lakin sözdə ekspeditorluq, yəni ekspeditorluq ayrıca bir işdir. Belə olan halda, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC tarifi topdan satır, bizim kimi şirkətləri isə pərakəndə satışa çıxararaq, son müştərilərə ödənişi təxirə salmaqla təmin edirlər.

Təəssüf ki, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC rəhbərliyi bu sahədə öz törəmə şirkətlərinə üstünlük verir, özəl şirkətlərə rəqib kimi yanaşır. “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC bu qarşıdurmada uduzanda isə inzibati təzyiqə əl atır.

— Bəs “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin bu cür addımları dəmir yolu tranzitinə necə təsir edir?

— Sualınızın cavabı çox sadədir: yüksək keyfiyyətli nəqliyyat xidmətləri yalnız sağlam rəqabət şəraitində mümkündür. İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinin bu yaxınlarda qəbul etdiyi qərardan misal çəkəcəm. Təxminən bir il əvvəl şirkətimiz çox aktiv marketinq kampaniyası həyata keçirdi və nəticədə Azərbaycan Dəmir Yolları vasitəsilə daşınan konteynerlərin sayına görə “ADY Konteyner”i (red. qeyd: “ADY Konteyner” törəmə müəssisədir) dəfələrlə qabaqladı. Bundan sonra “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC bizim üçün 43 daşınma sorğusunu ləğv etdi ki, belə “məcburi” üsullar nəticəsində müştərilərimiz onların törəmə təşkilatı tərəfindən aradan götürüldü.

Eyni zamanda, konteynerlərimiz həftələrlə sərhəddə boş dayanır. Nəqliyyat dünyası kiçikdir, şirkətlər belə xaosu yaxşı bilir və bizim dəmir yollarına qarışmaq istəmirlər. Fakt odur ki, iri yük sahibləri öz həcmlərini və marşrutlarını əvvəlcədən, aylar öncədən planlaşdırırlar. Və planlaşdırmağa mane olan qeyri-şəffaf idarəetmə ilə qarşılaşsalar, tədricən marşrutu tərk etməyə başlayırlar. Bizim nümunəmizdə real mənzərə budur. Yük dəmir yolundan şosseyə axır və çox vaxt sadəcə Azərbaycandan yan keçir. Bu isə “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin qanunsuz hərəkətlərinin yalnız bir nümunəsidir.

İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti hər bir belə faktı ətraflı araşdırıb, yekun qərarda hər şey öz əksini tapıb. Yeri gəlmişkən, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin istintaq zamanı aşkar edilmiş daha bir həyasız hərəkətini xatırlatmaq yerinə düşər. “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC şirkətimizin öz müştəriləri üçün daşıdığı yüklərin tranzit tarifini 2 dəfə artırdı, ancaq sonradan özünün törəmə müəssisəsi üçün eyni tarifi 2 dəfə azaltdı. Bu tamamilə qanunsuzdur. “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin bu davranışına görə iri qlobal nəqliyyat şirkətləri yüklərin Azərbaycan Azərbaycan Dəmir Yolları üzərindən yan keçərək daşınmasına üstünlük verirlər.

— “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC mütəmadi olaraq “uğurlar və artan həcmlər” haqqında ictimaiyyətə məlumatlar verir. Sizcə, bu, nəyə hesablanıb?

— Bilirsiniz, mən iş adamıyam və indi mən hesabatları dinləməyə deyil, statistikaya və faktlara diqqət yetirirəm. Faktlar onu deyir ki, son illər “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-də fəaliyyət mənfiyə düşüb. Əvvəlcə ətrafımızda baş verənləri, yəni beynəlxalq siyasətə nəzər salaq. Ukraynadakı müharibə, Qırmızı dənizdə husilər və s. Bütün bunlar Azərbaycana alternativ nəqliyyat dəhlizi kimi üstünlük gətirir. İki il əvvəl başlayan hadisələrə görə Azərbaycanın müstəqilliyinin bütün illərində tranzitin inkişafı üçün ən yaxşı şərait yaranıb. Həcmi ən azı 5 dəfə artıra bilərik və bunuu etməliyik də. Bu gün logistikamızda keyfiyyət dəyişikliyinin əsası qoyulmalıdır. Bəs biz nə görürük?

Ötən il dəmir yolu tranziti 8% azalıb, bu il isə 9% artıb. Təmiz durğunluq! Neft məhsullarının tranzit payının artmasına baxmayaraq, yükdaşıma bazasının diversifikasiyası baş vermədi. Bu kontekstdə yüklərin qatarlardan yük maşınlarına keçməsi aysberqin görünən hissəsidir.

“Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC bütün cəbhələrdə məğlubiyyətlər yaşayır. Fakt odur ki, yük təkcə magistral yollara getmir, alternativ yollara da gedir. Azərbaycan tranziti ilə fəal rəqabət aparan bir neçə marşrut var. Orta dəhlizdə bunlar Gürcüstan və İran marşrutlarıdır. Onların hamısı yüksək sürətlə, orta hesabla ildə on faizlə inkişaf edir.

Bundan əlavə, son bir neçə ildə biz Şimal-Cənub marşrutu üzrə lider mövqeyimizi itirmişik, çünki orada iki alternativ qol – Xəzər dənizi ilə dəniz yolu və Qazaxıstan və Türkmənistandan keçən şərq marşrutu var. Cəmi bir neçə gün əvvəl Rusiya, Qazaxıstan, Türkmənistan və İran bizim yer almadığımız daha bir müqavilə imzaladılar!

Bütün bunlar onu göstərir ki, biz çox gözəl imkanları əldən veriririk. Bizi hər tərəfdən mühasirəyə alırlar. Dövlətin bizim tranzit infrastrukturumuza verdiyi böyük dəstəyi nəzərə alsaq, bu, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC üçün ikiqat məsuliyyət yaratmalıdır. Bütün hesablara görə, biz regionda ən qabaqcıl və inkişaf etmiş nəqliyyat şəbəkəsinə sahibik. Geridə qalan isə “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin rəhbərliyidir.

— Sizcə, hazırkı böhranın səbəbləri nədir?

— Müsahibənin əvvəlində də dediyim kimi, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC rəhbərliyinin öz ekspeditorlarına güzəştə getməsi, inzibati üsullarla bizim kimi özəl şirkətləri sözün əsl mənasında “çürütməsi” inkişafa çox mənfi təsir göstərir. Məsələn, bizim kimi özəl şirkətlər ilkin ödənişin məbləğində nəzərə alınmayan depozitdən əlavə, ilkin ödəniş sistemi ilə fəaliyyət göstərir, törəmə şirkətlər isə “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC əməkdaşlarının özlərinin dediyinə görə, təşkilata 10 milyon manata yaxın borcludurlar. Xarici yükləri dəhlizimizə cəlb etmək üçün “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC rəhbərliyi işə kiçik alverçilər kimi deyil, ölkənin mühüm infrastrukturunun operatoru kimi yanaşmalıdır.

Digər neqativ amil isə Bakı-Tbilisi-Qars marşrutunun qəfil təmirə bağlanması olub. Məlum oldu ki, ölkəmiz üçün strateji bir qol hər zamankindən daha çox ehtiyac duyulduğu bir vaxtda tam iki il ərzində əlçatmaz olub. Təbii ki, əvvəllər onunla gedən yük başqa marşrutlar tapıb. Bu ilin mayında isə bir sıra gecikmələrdən sonra “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC təntənəli şəkildə 5 milyon ton ötürmə qabiliyyətinə malik BTQ-ni işə saldığını elan etdi. Mənim “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-yə bir neçə sualım var.

Birincisi, may ayından ora nə qədər yük daşınıb?

Cavab sizi məyus edəcək.

İkinci sualım odur ki, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC vəd etdiyi 5 milyon tonu bu marşrutla nə vaxt daşımağa söz verir?

Konkret müddətlər qeyd olunmayıb, lakin mən hesab edirəm ki, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC müddətlər və həcmlər baxımından öhdəliklər götürsə, ədalətli olardı. Bununla belə, mən qəti şəkildə şübhələnirəm ki, konkret bir tarixi heç vaxt söyləməyəcəklər. Baxmayaraq ki, BTQ bizim üçün həqiqətən çox vacibdir. Bu, strateji bir yoldur. Lakin “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin bu layihə ətrafında anlaşılmaz manevrləri təkcə bizim üçün sual doğurmur; regionun bütün nəqliyyat işçiləri “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin strategiyasını başa düşmürlər.

Əslində çoxlu problemlər var, sadəcə bir neçəsinin adını çəkdim.

— Sizcə, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin düzgün qərarları hansılardır?

— Qərarlar aydındır. Və ən əsası, onlar yeni deyil. Bizə ilk növbədə şəffaf və başa düşülən tarif siyasəti lazımdır. Bu gün “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC regionun ən bahalı dəmir yoludur. Əksər qonşulardan dəfələrlə bahadır. Amma buna baxmayaraq, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC heç vaxt özünü saxlaya bilməyib və dövlətdən asılı olaraq qalır. Halbuki yüksək tarif siyasəti çox şeyi fərqli şəkildə etməyə imkan verir. Məsələn, marşruta yeni yüklərin cəlb edilməsi üçün düzgün endirim sistemindən istifadə etmək olar. Amma bunun üçün “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC-nin monopolist təşkilatdan sağlam nəqliyyat xidməti həyata keçirən şirkətə çevrilməsi lazımdır.

Demokrat.az