Bildiyiniz kimi kənd təsərrüfatı yarmarkaları bütün dünyada keçirilir. Yarmarka sözü polyak dilindən (jarmark) tərcümədə hər il keçirilən ticarət mənasını verir — və geniş anlamda ənəvi olaraq müntəzəm hansısa müəyyən olunmuş yerdə keçirilən bayram əhval-ruhiyyəli işgüzar hadisə kimi keçirilir.

Avropada ,hətta qonşu Rusiyada,Ukraynada göz oxşayan yüksək səviyyədə beynəlxalq və yerli yarmarkalar keçirilir. Yarmarkalrın keçirilməsinə görə və əhalinin orda iştirakına görə liderliyi Avropa İttifaqı ölkələri edir. Avropa İttifaqı ölkələrinin hər 6 nəfərindən biri ,milyonlarla insan göz oxşayan yarmarkalara gedir.Yarmarka fəaliyyətində lider Almaniya sayılır ki,bu ölkədə yarmarkalar ən yüksək, çox mədəni səviyyədə təşkil olunur.
Artıq neçə illərdir ki, Azərbaycanda da yarmarkalar ənənə halını alıb.Belə ki,Bakı şəhərində və respublikanın müxtəlif yerlərində həftəsonu- şənbə-bazar müntəzəm olaraq kənd təsərrüfatı məhsullarının yarmarkası təşkil edilir ki,onların da keçirilməsində əsas məqsəd fermerlərin məhsullarını bazara çıxarmasına kömək etmək, fermerlərlə emal müəssisələri və alıcılar arasında əlaqə yaratmaq, bazarlarda süni qiymət artımının qarşısını almaq və azrəminatlı insanların ucuz məhsul almasına imkan yaratmaq və sairə yaxşı amallardır.Ancaq təəsüflər olsun ki, Azərbaycan yaxşı məqsəd üçün keçirilməyə başlayan bu yarmarkalar çoxlu sayda neqativ hallarla müşaiyət olunur ki,bu da ən eybəcər,qabarıq şəkildə özünü Sumqayıtda keçirilən yarmarkada özünü göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə Sumqayıtda satış yarmarkası 2015-ci ildən açılıb. Qanunla Kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının satış-yarmarkalarının təşkilinə və onların fəaliyyətinə ümumi nəzarəti Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, digər məhsullar üzrə təşkil olunan yarmarkalara isə aidiyyəti mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları həyata keçirməlidirlər.Başlayaq ondan ki, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə icra haimiyyəti tərəfindən Sumqayıtda keçirilən yarmarka geniş mənada yarmarka anlamına heç cürə uyğun gəlmir.Bu yarmarkada yarmakadan əsər -əlamət yoxdur.Bu daha çox orta əsrlərin bazarına,köçəri bazarını xatırladır.
Ən əvvəl Sumqayıtda yarmarka keçmiş trolleybus parkının yerində, 40-cı məhəllədə fəaliyyət göstərib.Sonra yarmarkada antisanitariya mühitinin hökm sürməsi əsas gətirilərək 12-ci mikrorayon ərazisinə köçürüldü.Amma qeyri-rəsmi səbəb kimi yarmarkanın ,ona nəzarət edən məmurun əlindən alınıb o zaman -2015-ci lin sentyabrında təyin olunan icra başçısı Zakir Fərəcovun nəzarətinə keçməsi göstərilir.

12-ci mikrorayon ərazisinə keçən yarmarkanın durumu da heç də yaxşı olmadı.

Keçən ilin noyabrında ,dəmiryol vağzalıyaxınlığında,12-ci mikrorayon ərazisində fəaliyyət göstərən kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı yarmarkasının 42-ci məhəlləyə köçürülməsinə qərar verildi. Buna rəsmi səbəb kimi yarmarkanın əvvəlki yerində satıcıların gigiyena qaydalarına əməl etməməsi və avtomobillərin süni tıxac yaratması göstərildi.

Rəsmi məlumatda bildirlirdi ki,ərazidə yaşayan sakinlər məsələ ilə bağlı Sumqayıt Şəhər İcra Hakimiyyətinə şikayət ediblər. İcra rəsmiləri vətəndaşların şikayətini haqlı sayıb və yaranmış poblemin aradan qaldırılması üçün bu adımı atıb.

Halbuki ölkə mətbuatında Sumqayıt Yarmarkası haqda dəfələrlə tənqidlər,bu yarmarkada- antisanitariya şəraitinin, xaosun hökm sürməsi haqda fikirlər səslənib ki, bunların əksəriyyəti öz təsdiqini tapıb,amma nə yerli icra hakimiyyəti, nə də müvafiq dövlət orqanları bu yarmarka ilə bağlı uzun müddət heç bir tədbir görməyib.

Dövlətin qoyduğu qaydalara görə:”Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin keçirdiyi kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının satış-yarmarkalarının iştirakçılarından (satıcılardan) iştirakla bağlı heç bir haqq tələb olunmamalıdır. Yarmarkalarda satıcılardan heç bir yer pulu yığılmamalıdır.Amma bu yarmarkada haqq vermədən mal satmaq mümkün deyil.

Mətbutda gedən yazılardan məlum olur ki,həmin yerdə Sumqayıt Şəhər İcra Hakimiyyətinin nəzarətində olan yarmarkada dəmir tavanın altında olan yerlərə görə,orta hesabla böyüklüyündən asılı olaraq hər piştaxtadan şənbə-bazar 50-100, ətraf yerlərdən isə 20-50 manat arası qeyri-qanuni pul yığılıb.Orada 500–dən çox insanın ticarətlə məşğul olmasını nəzrə alsaq orta hesabla 2 günə 10 min manatdan çox pul pul toplanırdı.

Nazirlər Kabinetinin "Azərbaycan Respublikasında ticarət, ictimai iaşə, məişət və digər növ xidmət Qaydaları”na əsasən, yaşıl bazarlar və kənd təsərrüfatı yarmarkaları üçün xüsusi qaydalarının 20-1.11 bəndində göstərilir ki,yarmarkaların mədəniyyət, idman, təhsil və səhiyyə müəssisələrinin, avtovağzal, dəmiryol və dəniz vağzallarının ərazilərin-də, eləcə də yolun hərəkət istiqamətində və yaşıllıq ərazilərində keçirilməsinə yol verilmir.Yarmarkanın həmin ərazidə yerləşməsi isə Nazirlər Kabinetinin qaydalarını kobud pozurdu.Belə ki, yarmarka düz avtomobil yolunun ortasında və dəmiryolu vağzalının yanında fəaliyyət göstərirdi.

Düşünmək olardi ki, yarmarka təzə yerə köşürüləndən sonra qanunların tələbləri icra olunacaq, yarmarka daha münasib olacaq.

Ancaq məlum oldu ki,42-ci məhəllədə şərait əvvəlkindən də pisdir. İnsafən 12-ci mikrorayonda olan yarmarka qanunsuz olsa da orda şərait daha abırlı idi və sanitar qaydalar daha ürəkaçan idi.Necə olur ki,şərait adı ilə,tığac,gigiyena adı ilə yarmarka bağlanır,amma ondan da betər pis gündə yarmarka açılır.

Üstəlik təzə yarmarkanın yerləşdiyi yer adi açıq ərazidir.Əvvəlki yerdə heç olmasa talvar konstruksiyası var idi satıçılar orda pis hava şəaraitində daldana bilirdi,təzədə isə satıcılar yağışda, küləkdə bütün günü küləyin ,yağışın,soyuğun altında ,toz-palçığın içində alver etmək məcburiyyətindədirlər.

Bu ironik bir haldır ki,yarmarka dahi satirik şairimiz Mirzə Ələkbər Sabirin adını daşıyan küçədə yerləşir.Özü də əvvəlki kimi qaydaları pozaraq küçənin hərkət istiqamətində, əvvəlkindən də antisanitarik şəraitdə, 10 nömrəli Sumqayıt Peşə Liseyinin yaxınlığında yerləşir.

Yarmarka ərazidə də xaos yaradır,əvvəlki kimi gediş-gəlişə mane olur,ərafda işləyən obyektlərə maneçilik edir.

Bu yarmarka daha çox orta əsr feodal-natural bazarlarını xatırladır. Yarmarkada daimi yer almaq və yaxşı yer üçün əlavə və artıq haqq ödəməlisən. Yaxşı yer üçün yerpuludan əlavə verilən haqq 300-500-cən qalxa bilir.
Bundan başqa, orada antisanitariya mühiti hökm sürür. Qida məhsulları az qala palçığın, toz-torpağın içində satılır. Kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan sahibkarların öz məhsulunu birbaşa alıcıya çatdıra bilmir. Yarmarka əsasən öz məhsulunu satan fermerlər üçün nəzərdə tutulsa da, burada əsas etibarı ilə bazar adamları, dəllallar alver edir ki, onlar da məhsulu bir qayda olaraq rayonlardan yox, elə topdansatış mərkəzlərindən gətirir. Yarmarkada qanuna zidd olaraq bütün yerlər artıq tutulub və malın satmağa gələn fermer və ya kimsə tez gəlməklə yer tutub hansısa yerdə alver edə bilməz.Çünki hər bir yerin öz yiyəsi var.Yəni yarmarkada hər kəsin qanuni icazə alaraq malını sata bilməsi haqda olan müəyyən olunmuş qanuni mexanizm,ədalətlilik ,növbəlik prinsipi pozulur.

Həmçinin qaydalarda bildirilir ki, yarmarkaların keçiriləcəyi ərazilər baytarlıq-fitosanitar, sanitar-epidemioloji və ekoloji nəzarət qaydaları və normalarına, yanğından mühafizə qaydalarına uyğun və əhalinin gediş-gəlişi üçün rahat yerdə olmalıdır. Amma bu bəndlərə də əməl olunmur.
Ümumiyyətlə Nazirlər Kabinetinin adıçəkilən qərarında (http://www.e-qanun.az/alpidata/framework/data/33/f_33951.htm) “Yarmarkaların təşkili” haqda qaydalarına nəzər yetirdikdə görmək olur ki,bu yarmarkada həmin qaydaların bir çoxu kobud surətdə pozulur.
Bundan başqa, yerli icra hakimiyyəti tərəfindən satışa çıxarılan məhsulların bazar qiymətindən çox aşağı olması deyilsə də əslində burada qiymətlər adi yerlərdən, marketlərdən elə də fərqlənmir, sadəcə bir-iki məhsul, məsələn kartof, soğan və sairə bəzi məhsullar ucuz satıla bilər.Bildirlir ki, satıcılar gündəlik çoxlu xərc çəkdiklərindən ,haqq verdiklərindən məhsulların qiymətini artırmağa məcbur olurlar ki,bu da bahalaşmağa səbəb olur.Burada tərəzilərə nəzarət də yoxdur. Bəziləri isə satdığı malı ucuz qiymətə qoymaqla müştərini cəlb edir, ancaq alıcıları tərəzidə aldadırlar. Yarmarkalarda tərəzilər elektron olsa da, satıcılar tərəfindən müdaxiləyə məruz qalır.

Satıcıların bir çoxu bunu məcbur olub edir.Çünki buna haqq qazandırmaq düzgün olmasa da bildirilir ki,çəkidə əskik vermədən qazanc etmək xərclərin çoxluğundan demək olar ki,mümkün deyil.

Halbuki bazarda alqı-satqı zamanı tərəzi aldadılması artıq məsuliyət yaradır. İstehlakçının hüququnun pozulmasına gətirib çıxarır. Azərbaycan Respublikasının İnzibati xətalar məcəlləsinin 447-ci maddəsinə əsasən istehlakçıların hüquqlarının pozulmasına görə, fiziki şəxslər 300 manatdan 500 manata qədər, vəzifəli şəxslər 1500 manatdan 2000 manata qədər, inzibati məsuliyətə cəlb oluna bilər.


Maraqlı orasıdır indiki yarmarka əvvəlki-40-cı məhəllədəki yer ilə düz üzbəüzdür.

Habuki üzbəüz bağlı əvvəlki,40-cı- məhəllədəki yarmarka bağlı yer idi və heç kimə də mane olmurdu. Bəs sual olunur niyə icra başçısı onu bağladı ,sonra ilk bağladığı yerin yaxınlığına köçürdü. Sadəcə ,deyildiyi kimi ora baqşa adam nəzarət edirdi.

Kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının satış-yarmarkalarının təşkili ilə bağlı tələb olunan vəsait dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərində ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi tədbirləri üçün nəzərdə tutulan vəsait hesabına həyata keçirilməlidir.Dövlətin qoyduğu qaydalara görə: “Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin keçirdiyi kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının satış-yarmarkalarının iştirakçılarından (satıcılardan) iştirakla bağlı heç bir haqq tələb olunmamalıdr. Kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının satış-yarmarkalarının təşkili ilə bağlı tələb olunan vəsait dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərində ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi tədbirləri üçün nəzərdə tutulan vəsait hesabına həyata keçirilməlidir”

Maraqlıdır ki, yarmarkanın keçirilməsi üçün xərclərə görə həm .dövlətdən,həm də satıcılardan pul alınır , amma,yarmarkada şəraitin yaxşılaşdırıması ümümiyyətlə heç bir iş görülmür, yarmarkanı təşkil edən icra hakimiyyəti tərəfindən xərc çəkilmir. Təzə yarmarkada da hər altı-bazar eynilə köhnə yarmarkadakı qədər külli miqdarda pul yığılır.Dırnaqarası yarmarkaya icra hakimiyyətində yüksək vəzifədə işləyən məmurun ,Maqsud adlı yaxın adamı tərəfindən nəzarət olunduğu və bundan başqa yarmarkada satıcılardan Tanrıverdi və Qərib adlı adlı şəxslər tərəfindən yerpulu yığıldığı bildirlir.

YIğılan pulun icra hakimiyyətinin adından yığıldığı bütün satıcılara məlumdur.Bütün bunlar-yer pulunun çoxluğu və bu kimi qanunsuzluqlar məhsulların bahalaşmasına gətib çıxarır. Eyni zamanda satışa çıxarılan qida məhsulları bu yarmarkada laboratoriya müayinəsində keçmir.Heç məhsulları yoxlamaq üçün laboratoriya ləvazimatları-filan heç gözə də görsənmir.Və bu təbii ki,insanların sağlamlığına təhlükə yaradılmasına şərait yaradır.
Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi mətbuatda bəyan etmişdi ki, Sumqayıt şəhərində yerləşən yarmarkalarda da Qida təhlükəsizliyinə nəzarət məntəqələri fəaliyyət göstərəcək.
Görəsən Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin , kənd təsərrüfatı naziri naziri İnam Kərimovun və müvafiq qurumların burda satılan məhsulların yoxlanılmamasından,ümumiyyətlə burada hökm sürən qanunsuzluqlardan görəsən xəbəri varmı?!Deyilənlərin həqqiqət olduğuna əmin olmaq üçün bu adı yarmarka,əslində adi bazara bircə dəfə baş çəkmək kifayətdir.

Düzdür ,yarmarkanın yaxın zamanlarda Sumqayıtda "Daş bazarı" deyilən ərazidə ayrılan yerə köçürüləcəyi deyilir,amma bu yanaşma ilə onun da nümunəvi yarmarka olacağı böyük şübhə doğurur.

Fateh Quliyev



Paylaş: