Yeni maliyyə ili ən çox müzakirə edilən iki hadisə ilə başladı: Birincisi, Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) 1,5 və 50 manatlıq nominallı yenilənmiş əskinasların dövriyyəyə buraxılmasına başladı; İkincisi, yanvarın 1-də AMB-nin banklara problemli borclara görə cərimə tətbiq edilməməsi və bu vaxtı bitmiş hesab etməməsi tövsiyəsinin müddəti bitdi.

Baş verənlərlə bağlı AYNA-nın suallarını bank və maliyyə məsələləri üzrə ekspert, hüquqşünas Əkrəm Həsənov cavablandırıb:

- Yeni il Mərkəzi Bankın elan etdiyi, nominal dəyəri 1,5 və 50 manat olan yenilənmiş əskinasların buraxılması ilə başladı. Əskinasların dizaynı bir qədər dəyişdi və AMB rəhbəri Elman Rüstəmovun mənasız, həm də tamamilə qanunsuz müəllif hüququ işarəsi – imzası qaldı. Dövlət başçısının və ya Mərkəzi Bankın rəhbərinin imzası, əskinasın qızılla dəyişdirilə biləcəyi qarantiyası mənasını verdiyi üçün, təxminən 70 il əvvəl əhəmiyyətli idi. Artıq mövcud olmayan bir öhdəlikdir. Ötən əsrin 70-ci illərindən bəri, yuxarıda göstərilənlər - mərkəzi bankların belə öhdəlikləri dünyanın heç bir yerində müşahidə edilmir.

Bəzi banknotlarda imzalar hələ də qorunur, lakin bunlar bir cür ənənələrə sahib köhnə əskinaslardır. Artıq belə bir sistem olmasa da, valyutamızda qalır. Yəni Rüstəmovun imzası heç bir məna vermir, heç bir öhdəlik nəzərdə tutmur və bu səbəbdən əskinas üzərində varlığı tamamilə anlaşılmazdır. İçərisində latın “C” hərfi olan bir dairə şəkilli müəllif hüququ işarəsi ilə əlaqədar olaraq deyə bilərəm ki, qüvvədə olan müəllif hüququ qanununda banknotların müəllif hüququ obyektləri ola bilməyəcəyi xüsusi olaraq bildirilir. Bu səbəbdən milli əskinasların müəllif hüquqları qanunsuzdur.

- Yeni ilin əvvəlindən Mərkəzi Bankın kreditlər üzrə gecikmiş ödənişlərə görə faiz tutmamaq tövsiyəsinin müddəti bitdi. Əsas bankın bu tövsiyyənin yenilənəcəyini gözləmək olarmı?

- Nədənsə, Mərkəzi Bank ili tamamilə uyğun olmayan bir mövzu - əskinaslarla başladı. Ən ağrılı şey, əlbəttə ki, pandemiya fonunda problemli kreditlərdir. Keçən ilin aprel ayında Mərkəzi Bank banklara kreditlərdə gecikmələri saymamağı, bunun üçün cərimə və penilər ödəməməyi və müştərilərin kredit tarixçələrini pozmamağı tövsiyə etdiyini xatırlayırıq. Tənzimləyici bu tövsiyəni sentyabr ayında bu ilin əvvəlinə qədər uzatdı. Bununla birlikdə, yeni ildə AMB-nin belə bir təşəbbüsü yenilənmədi, baxmayaraq ki, keçən ilin payızında bu tövsiyə müddəti 1 oktyabrda bitdiyindən, 30 sentyabrda təcili olaraq edildi. Yəni o zaman əlavə sualların yaranmaması üçün qərar təxirə salınmadan verilmişdi.

Göründüyü kimi, bu dəfə Mərkəzi Bank yeni ildə tövsiyəsini yeniləmək fikrində deyil, bu da borcalanlar üçün artıq güzəştlərin olmaması deməkdir. Aydındır ki, bir çox banklar hələ də bu tövsiyəyə əməl etmədi, müştərilərə yazıb, xatırlatdı, borcunu tələb etdi. Lakin buna baxmayaraq, heç bir aktiv hərəkət etmədilər və məhkəmələrə baş vurmadılar. Yalnız müştərilərə zəng etdilər, onlara təzyiq göstərməyə çalışdılar. Ancaq ən əsası, banklar hesabatlarda bu gecikmələri problemli kredit kimi göstərmədi, yəni onlar üçün ehtiyat yaratmadı. Kapitallaşma ilə bağlı heç bir problemləri yox idi.

- İndi belə çıxır ki, borcalanlara cərimələr yazılacaq, kredit tarixçəsi pisləşəcək, yeni məhkəmələr başlayacaq və borcalanlara təzyiq göstəriləcək?

- Bəli. Eyni zamanda, banklarda problemli kreditlərin rəsmi göstəricisində artım olacaq, yəni əlavə ehtiyat yaratmalı olacaqlar, nəyin hesabına başa düşülmür, yəni Mərkəzi Bankın kapitallaşma baxımından bu banklara olan tələbi yenidən aktuallaşacaq. Xatırladaq ki, aprelin 5-də “Əmanətlərin tam sığortası haqqında” qanunun müddəti bitir, Mərkəzi Bank, çox güman ki, bu tarixə qədər yüksək problemli kredit portfeli olan bankların taleyini həll edəcək.

Göründüyü kimi, Mərkəzi Bank bu tövsiyəni genişləndirmədən, indi faktiki olaraq banklardan problemli kreditləri tanımağı və ilin yekunlarına görə həqiqi mənzərəni təqdim etməyi tələb edir. Bu, o deməkdir ki, çox problemli bankların taleyi 5 aprelə qədər həll ediləcək. Buna paralel olaraq qeyd etmək lazımdır ki, yeni bir problemli kredit dalğası, nəhayət daşınmaz əmlak bazarını bitirə bilər. Hər halda, tezliklə orada qiymətdə ciddi enmə gözlənilir. Önümüzdəki illərdə banklarda girov qoyulan minlərlə obyekt hərraclarda satılacaq. Artıq bankların bütün bunları satıb, hansısa bir fayda əldə etməkdən başqa yolları yoxdur.

- Bu, borcların əmlak bazarında qiymətlərin çökməsinə səbəb olacağı deməkdir?

- Əmlak bazarında təklif, tələbin az olduğu şəraitdə güclü şəkildə artdıqca əmlak qiymətləri kəskin şəkildə enəcək. Üstəlik, daşınmaz əmlak almaq istəyən bir çox insan, çox güman ki, gözləmə taktikasını davam etdirəcək. Qiymətlərin tamamilə ucuzlaşacağını gözləyəcəklər. Bu baxımdan paytaxtda inşaat aktivliyində azalma gözlənilməlidir. Ancaq bunun müsbət tərəfi də var, çünki tikinti potensialınızı daha çox işğaldan azad edilmiş ərazilərə yönəltməliyik.

Bütün bu bədbinliyin fonunda, çox ümid edirəm ki, “Müflisləşmə və iflas haqqında” qanunun yenilənməsi məsələsi aktuallaşacaq. Ən əsası, bu qanun həqiqətən işləyəcək, o cümlədən nəhayət, fərdlərin iflas etdiklərini elan etmək imkanı da tanınacaq. Sonda hansısa faydalı bir yenilik də olmalıdır. Vətəndaşların və iqtisadiyyatın ehtiyac duyduğu müflisləşmə və iflas institutu, təəssüf ki, ölkəmizdə işləmir, halbuki indi buna çox ehtiyac var. Əvəzində isə yeniliklər milli valyutanın dizaynı kimi kiçik məsələlərdə baş verir.


Paylaş: