İkinci Dünya Müharibəsindən sonra dünyanın lider dövlətinə çevrilən ABŞ hazırda gərgin daxili qarşıdurmayla üz-üzədir. Şübhəsiz ki, ölkə daxilində baş verən məlum hadisələr ABŞ-ın beynəlxalq arenadakı nüfuzuna çox ciddi neqativ təsir göstərir.
ABŞ-dakı liberal yönümlü mətbuatın gəldiyi qənaətə görə, Donald Tramp Amerikanın qlobal miqyasdakı rolunu bilərəkdən azaldıb və belə hesab olunur ki, Tramp administrasiyası dövründə Amerikanın qlobal mövqeyi ciddi şəkildə ziyan görüb. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, ölkə içərisində Trampın populyarlığı kifayət qədər yüksək olaraq qalmaqdadır.
O da məlumdur ki, seçki kampaniyasının gedişində Co Bayden ABŞ-ın beynəlxalq nüfuzunu bərpa edəcəyinə söz verib. Bununla da Trampın ölkənin nüfuzuna vurduğu ziyanın aradan qaldırılacağı iddia olunur. Bəs, Bayden bu işin öhdəsindən gələ biləcəkmi və bunu hansı yolla həyata keçirməyə çalışacaq?
Bu mövzuyla bağlı ABŞ-ın “Project Syndicate” saytı “Amerika yenidən liderilik edə biləcəkmi?” başlıqlı məqalə dərc edib. “AzPolitika.info” həmin məqaləni təqdim edir:
”ABŞ-ın seçilmiş prezidenti Co Baydenin Amerikanı yenidən lider mövqeyinə gətirməsi gözlənilir. Baydenin Amerikanın qlobal liderliyini saxlaması və yenidən dirçəltməyə nail olması onun ABŞ-dakı daxili çəkişməni nə dərəcədə sakitləşdirə bilməsindən və həmçinin də qloballaşmanı ciddi təhlükə hesab edən elektoratdan asılı olacaq. Bayden dəfələrlə vəd edib ki, Donald Trampın hakimiyyəti dövründə ciddi şəkildə ziyan görən Amerikanın qlobal səviyyədəki mövqeyini və beynəlxalq reputasiyasını bərpa edəcək.
O, bu məqsədlə ABŞ-ı beynəlxalq təşkilatlara (məsələn, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı ) və beynəlxalq müqavilələrə (Paris iqlim müqaviləsi və s.) yenidən qoşacaq. Tramp Amerikanı bu təşkilatlardan çıxarmışdı.
Bütün bu vədlər Amerikanın liberal dünya nizamındakı rəhbər roluna qayıtmaq niyyətini göstərir. Yəni, belə bir mövqe var ki, ABŞ Çinlə əməkdaşlıq etməklə yanaşı, həm də onunla effektli rəqabət apara bilər. Lakin belə görünür ki, artıq bir çox amerikalı öz ölkələrinin yenidən lider olmasını istəmir.
Baydenin noyabr seçiklərində qələbə qazanması Tramp və onun toksik populizmini dağıda bilmədi. Amma liberallar məhz bunu gözləyirdilər. Seçkilərin nəticəsinə görə, Bayden 81 milyon səs alıb və bu, ABŞ-ın prezident seçkiləri tarixində ən yüksək göstəricidir.
Trampa isə 74 milyon seçici səs verib ki, bu da tarixdə ikinci ən yaxşı nəticə sayılır. 2016-cı illə müqayisədə Trampa səs verən müxtəlif azlıqların da səsi artıb. Bütün bunların hamısı müxtəlif qalmaqallar və pandemiya ilə pis mübarizə fonunda baş verib.
Bəs, Trampın populyarlığının səbəbi nəylə izah edilir? Tanınmış filosof Piter Sinqer noyabr ayında belə bir izah verib: ”Demək olar ki, ABŞ-ın yarısı “ruhunu itirib””.
Bu diaqnoz şübhəsiz ki, Trampın seçici bazasının ən radikal elementlərinə aiddir və həmin kateqoriyaya ağ dərili millətçilər və neonasistlər daxildir. 6 yanvarda Kapitoliyə məhz onların nümayəndələri hücum çəkmişdilər.

Amma Trampı dəstəkləyən seçicilərin adi fanatiklər hesab edilməsi, məsələni xeyli bəsitləşdirir. Yada salmaq lazımdır ki, 2016-cı ildə Trampa səs verənlərin 6 faizi 2012-ci ildə Barak Obamaya səs vermişdi. 2020-ci ildə isə Tramp 2016-cı ildəkindən 10 milyon çox səs alıb.
Tramp ictimai dəstəyini müxtəlif mənbələrdən götürür. Onların içərisində irqçiliklə və ksenofobiya ilə yanaşı, həmçinin kənd seçicilərinin narazılığı, fəhlə sinfinin gəlirlərinin staqnasiyaya uğraması və ictimai bərabərsizliyin artması da mühüm yer tutur. Siyasi sistemə yad olan Tramp siyasi isteblişmentdəki fikir ayrılığından məharətlə istifadə edərək, Respublikaçılar Partiyasını sındırmağı və özünü hakimiyyətdən narazı olanların müdafiəçisi kimi təqdim etməyi bacarıb.
Sözügedən həmin seçici kütləsi onların problemlərini real həll edə bilməyəcək Donald Trampa inanmaqda yanılıblar. O isə həmin insanları üsyana qızışdıraraq, onları taleyin hökmünə buraxıb. Bir mühüm struktur faktoru var və bu faktor seçiciləri yanlışlığa sürükləməklə Trampın işini asanlaşdırıb. Belə ki, qloballaşma qaliblərlə yanaşı, həmçinin də xeyli sayda məğlublar ortaya çıxarıb. Öz istehsal müəssisələrini daha az xərc tələb edən ölkələrə köçürən iri şirkətlər qaliblər sırasındadır. Bu, onlara mənfəət marjasını əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa kömək edib. Məğlub olmuşlar içərisində isə işini itirmiş milyonlarla amerikalı fəhlə var. İndi bu adamların üzərinə Amerikadakı irqçilik irsini də əlavə etsəniz, onda hadisələrin alovlanmasının səbəbi daha aydın görünər.
Amma qloballaşmadan təkcə işçi sinfi məyus olmayıb. Dünyanın iqtisadi mərkəzinin Çin kimi inkişaf etməkdə olan ölkələrə tərəf yerdəyişməsi üzündən bu ölkələr beynəlxalq institutlarda daha güclü möqe qazanırlar. Bir çox Amerika siyasətçisi üçün bu, qəbuledilməz sayılır. Onların fikrinə görə, əgər dünya nizamını dəstəkləmək naminə ABŞ öz üzərinə hamıdan daha çox məsrəflər götürürsə, onda deməli, onun maraqları daim birinci yerdə dayanmalıdır.
Özünün “İlk öncə Amerika” şüarına sadiq qalan Tramp ölkəni əvvəlki qlobal liderlik öhdəlikərindən imtinaya məcbur etdi və xaricdəki əməliyyatları azaltdı, Meksika ilə sərhədə divar çəkdi. O, məhz seçicilərin ondan istədiyini verdi. Və beləliklə də onun siyasəti qaçılmaz nəticələr meydana gətirdi. 
Amerikanın beynəlxalq arenadan çəkilməsilə yaranmış vakkumu Çin doldurmağa başladı. Buna cavab olaraq, Tramp administrasiyası Çini ölümcül düşmən qismində təsvir etməyə başladı. Ticarət müharibəsi işə salındı və çoxsaylı sanksiyalar tətbiq olundu. Bəllidir ki, ABŞ Çinin yüksəlişilə heç zaman barışmayacaqdı və ona görə də Çin rəhbərliyi sakit müdafiə taktikasını seçdi.
Hazırda yaranmış qüsurlu həlqənin və antoqonizmin ortadan qaldırılması gərəkdir. Bayden administrasiyası iki məsələni xüsusən nəzərə almaldır.
Birincisi, Amerika iki dovşanı birdən tuta bilməz. Bu ölkə qlobal liderlikdən imtina edə bilməz və eyni zamanda, kiminsə onun yerini tutmasına da imkan verməməldir.
İkincisi, Amerikanın son dörd il ərzində qloballaşmadan uzaqlaşma dərəcəsi, onun Çindən uzaqlaşma dərəcəsilə eynilik təşkil edib.
Bütün bunlar o anlama gəlir ki, əgər Amerika lider mövqeyini qaytarmaq və bu mövqeyi uzun müddət saxlamaq istəyirsə, onda Bayden ictimai bərabərsizliyə və qloballaşma üzündən meydana gəlmiş izafi məsrəflərə qarşı mübarizə aparmalıdır. Əks təqdirdə, Tramp (və ya Trampın daha səriştəli versiyası) 2024-cü və ya 2028-ci ildə prezidentliyi geri qaytara biləcək. Beləliklə də Bayden administrasiyasının əldə edəcəyi istənilən tərəqqini geri çəkəcəklər.”


Paylaş: